Askerî Yargıda Askerî Mahkemeler (24 Kasım 2008)

ASKERİ YARGIDA ASKERİ MAHKEMELER

Bundan önceki yazımızda, disiplin mahkemelerini inceledik. Bu yazımızda da Askerî mahkemeleri incelemeye çalışacağız.

Askerî Mahkemeler:

Kolordu, Ordu (Deniz ve havada eşidi) , Kuvvet Komutanlıkları ve Genelkurmay Başkanlığı nezdinde, özel kanunla ⁽ⁱ⁾ kurulan; Askeri Ceza Kanununda yazılı suçlardan yargılama yapabilen; ikisi hakim, birisi subay olan üç üyesi bulunan mahkemelerdir.

Genelkurmay Başkanlığı teşkilatındaki askerî mahkeme, general ve amiralleri yargıladığı zaman üç askerî hakim ile iki general ve amiralden kurulur.

Bir askerî hakim tarafından hükme bağlanabilecek askerî suçlar da bulunmaktadır.

Genelkurmay Başkanlığının göstereceği lüzum üzerine, Kolordudan küçük birlik komutanlıklarında da, Milli Savunma Bakanlığınca Askeri Mahkeme kurulabilir.

Teşkilâtında askerî mahkeme kurulan her birlikte, komutanlığın refakatinde bir askerî savcılık teşkilâtı ve yeteri kadar askeri savcı ile mahkeme ve savcılık için birer kalem teşkilâtı bulunur.

Teşkilâtında askeri mahkeme kurulan komutanlar işlenen suçlar hakkında, askerî savcılara soruşturma açtırır. Soruşturmaların gelişmesi hakkında savcılıktan bilgi isteyebilirler.

Komutanlık kuruluşundaki adlî müşavirler de; komutanlığın nezdinde kurulan askerî mahkemelerdeki dava dosyalarını, komutanları adına inceleyebilirler.

Askerî Mahkemeler; kanunlarda aksi yazılı olmadıkça, asker kişilerin askerî olan suçlarına, yani;

• Asker kişilerin, asker kişiler aleyhine olan suçlarına;

• Asker kişilerin, askerî mahallerde işledikleri suçlarına;

• Asker kişilerin, askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlarına; ait davalara bakmakla görevlidirler.

Askerî şahısların, askerî olmayan suçları için TCK hükümleri uygulanır ve adli mahkemelerde yargılanır.

Asker kişiler ile asker olmayan kişilerin müşterek işledikleri suçlar; askeri ceza kanunda gösterilen suçlardan ise dava askerî mahkemede; TCK'da yazılı suç ise dava adlî mahkemelerde görülür.

2006 yılında 353 sayılı kanunda yapılan bir değişiklikle, asker olmayan kişiler; Askerî Ceza Kanuna giren suçlarından dolayı; barış zamanında adlî yargıda ve askeri ceza kanuna göre; savaş zamanında ise askerî mahkemelerde yargılanırlar hükmü getirilmiştir.

Askeri suçlar iki kategoride değerlendirilir. Askeri Ceza Kanununda yer alan ve hapis ve ağır hapis ile cezalandırılanlarına askeri cürümler; Disiplin Mahkemeleri Kanununda yazılı olup, kısa hapis cezası ile cezalandırılanlarına da askerî kabahatler denilmektedir.

Cürümler Askerî Mahkemelerin; kabahatler ise Disiplin Mahkemelerinin yetkisindedir.

Askerî cürümler; Askeri Ceza Kanununda 54üncü maddeden 161inci maddeye kadar olan maddelerde, hapis ve ağır hapis cezası ile cezalandırılan; hiyanet; seferberlikte harp kuvvetlerini tehlikeye düşürmek; yoklama kaçağı, bakaya, saklı firar; kendini veya başkasını askerliğe yaramayacak hale getirmek ve askerlikten kurtulmak için hile kullanmak; askeri itaati ve inkiyadı bozan suçlar ; makam ve memuriyet nüfuzunu suiistimal; seferberlikte insanlar ve mallar aleyhine yapılan cürümler; hizmet ve vazifenin ihlali; askerî disiplini bozan sair fiiller; siyasî faaliyetlerde bulunanlar; askerlik haysiyetine ve şerefine dokunan fiiller; yalnız harp zamanında askeri kanunlara tabi şahıslar hakkındaki hükümler; başlıkları altında, 107 fiil askerî cürüm olarak düzenlenmiştir.

Cürümlere verilecek cezalar ile ilgili bir kanaat oluşması için aşağıdaki iki örneğin yeterli olacağı kanaatindeyim.

Emre itaatsizlikte israr suçunu işleyenler; üç aydan iki seneye kadar hapis, seferberlikte yapılırsa beş seneye kadar, düşman karşısında yapılırsa on seneye kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılırlar. ⁽ⁱⁱ⁾

Siyasî faaliyetlerde bulunanlar; bir aydan beş yıla kadar hapis ile cezalandırılırlar. Seferberlikte ceza iki misli olarak hükmolunur. ⁽ⁱⁱⁱ⁾

Yüz kızartıcıcı suçlardan dolayı cezalandırılanlarla, taksirli suçlardan başka herhengi bir suçtan dolayı bir yıl ve daha fazla ağır hapis cezası alanlar, başka bir karara gerek kalmadan silahlı kuvvetlerden çıkarılırlar.

Üç ay ve daha fazla ceza alanlar hakkında, mahkeme tarafından ayrıca silahlı kuvvetlerden çıkarılma cezası da hükmedilebilir.

Bölgesinde sıkıyönetim ilan edilen komutanlık nezdindeki askeri mahkemeler, sıkıyönetim ilanı ile birlikte sıkıyönetim askeri mahkemesi sıfatını kazanırlar.

Askerî Yargıtay;

Askeri mahkemeler tarafından verilen karar ve hükümlerin son inceleme mercii olarak görev yapan, özel kanun ^(iv) ile kurulan, Anayasal bir Yüksek Mahkemedir. Milli Savunma Bakanlığının kuruluşundadır.

Askeri mahkemelerin temyiz makamıdır.

Sıkıyönetim mahkemesi görevi yapan askerî Mahkemelerde verilen kararların son inceleme mercii de Askeri Yargıtay?dır.

Üyelerinin tamamı askerî hakimlerden oluşmaktadır. Bünyesinde, Başkan, İkinci Başkan ve her birinde bir başkan ve yedi üyesi olan dört daire ile bir başsavcılık ünitesini barındırır.

Üyeleri en az yarbay rütbesindeki birinci sınıf ^(v) askerî hakimler arasından, Yargıtay genel kurulunca, her boş yer için seçilen üç aday arasından Genelkurmay Başkanının teklifi, Milli Savunma Bakanı ve Başbakanın müşterek kararnameleri ve Cunhurbaşkanının onayı ile atanır.

Bu günkü halinin değerini daha iyi anlamamıza imkan vereceğinden, Askerî Yargıtayın tarihi gelişiminden özetle mahsetmek istiyorum. ^(vi)

1914 tarihinde ?Divan-ı Temyiz-i Askerî? adıyla, ?Divan-ı Harp? lerden verilen hükümleri temyizen incelemek üzere kurulmuştur.

Anadolu'da Milli Hükümetlerin kurulmasından sonra, 1922 tarihinde, Ankara'da, yine aynı isimle; ordu veya kolordu komutanlığı yapma yetkisine sahip bir generalin başkanlığında, ikisi askerî, ikisi adlî olmak üzere dört üyesi bulunan, yeni bir mahkeme kurulmuştur. Bu Mahkemede başkan ve üyeler Bakanlar Kurulu tarafından üç yıllık süreler için atanmakta idi.

1930 yılında, Korgeneral ve daha üst rütbeli bir generalin başkanlığında, her dairede dördü askerî ve dördü adlî üyesi olan, iki daire halinde ve ?Askerî Temyiz Mahkemesi? ne dönüştürülmüştür.

Askerî Yargıtay; üyelerinin tamamı askerî hakim ve savcılık yapmış kişilerden oluşan, anayasal bir kurum olarak, bu günkü yapısına 1961 Anayasası ile kavuşmuştur. Bu günkünden farkı; Başkanı ve Daire Başkanları, Yargıtay Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından seçilmesidir.

12 Mart Muhtırasından sonra; Başkan, Başsavcı, İkinci Başkan ve Daire Başkanlarının Askerî Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre; Genelkurmay Başkanının teklifi, Milli Savunma Bakanı ve Başbakanın müşterek kararnamesi ve Cumhurbaşkanının onayı ile atanacakları hükme bağlanmıştır.

Bu gün de bu atama şekli uygulanmaktadır. 

Anayasa Mahkemesinin iki asker üyesinden biri; Askerî Yargıtay üyeleri arasından, Yargıtay Genel Kurulu tarafından ve üyeleri içinden gösterilen üç aday arasından, Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. 

Askerî mahkemeler üzerinde, teşkilatında bulunduğu komutanların etkisi vardır.

Askerî ceza kanununda tanımlanan suçlar ve cezaların üst sınırı, yeteri derecede caydırıcılığa sahiptir.

Kuruluş ve işleyişi ile Askeri Mahkemeler, disiplinin temini için komutanların elinde fevkalede etkili yasal bir imkandır.

İdarenin işlem ve eylemlerinden dolayı mağdur olan asker kişilerin haklarını arayabilmeleri için teşkil edilen, askeri yargı sisteminin üçüncü ayağını oluşturan, anayasal bir Yüksek Yargı Organı olan, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ile; yargıyı devre dışı bırakarak kararlar alan bir idari teşkilat olan Yüksek Askerî Şûra hakkındaki bilgi ve düşüncelerimizi de sonraki yazımıza bırakalım. 19 Kasım 2008

Adnan Tanrıverdi

E.Tuğgeneral

ASDER Gnl.Bşk.

Paylaşmak ister miydiniz?